پیامدهای فعال شدن مکانیزم ماشه بر استقلال سیاسی و اقتصاد ملی

فعال شدن مکانیزم ماشه، به‌عنوان یکی از بندهای مندرج در توافق هسته‌ای (برجام)، می‌تواند آثار گسترده‌ای بر ساختار سیاسی و اقتصادی ایران بر جای گذارد. داده ها نشان می‌دهند که هرچند پیامدهای کوتاه‌مدت آن فشار مضاعف بر اقشار کم‌درآمد و تشدید مشکلات معیشتی است، اما در سطح کلان می‌تواند زمینه‌ساز تقویت استقلال سیاسی و حرکت به سمت اقتصاد تولیدمحور گردد. اقتصادی که در حال حاضر عمدتا متکی به فروش نفت و واردات می باشد. موفقیت در بهره‌برداری از این فرصت‌ها منوط به طراحی و اجرای سیاست‌های حمایتی کارآمد است.

مکانیزم ماشه در توافق هسته‌ای سال 2015 (برجام) به‌عنوان ابزاری برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی در صورت نقض تعهدات ایران، بدون در نظر گرفتن نقض تعهدات از سوی دیگر قدرت های درگیر گنجانده شد. فعال شدن این مکانیزم آثار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی متعددی به همراه خواهد داشت. پرسش اصلی اینجاست که فعال شدن این سازوکار چگونه می‌تواند همزمان تهدیدی برای معیشت عمومی و فرصتی برای تقویت استقلال سیاسی و اقتصاد ملی تلقی شود.

یکی از پیامدهای مستقیم فعال شدن مکانیزم ماشه، محدود شدن امکان تعامل بخشی از نخبگان سیاسی با قدرت‌های خارجی است. در چنین شرایطی، احتمال بازتعریف سیاست خارجی بر مبنای استقلال و کاهش وابستگی به غرب افزایش می‌یابد. تجربه نشان داده است که تحریم‌ها اغلب موجب همگرایی سیاسی در داخل و کاهش نقش جریان‌های متمایل به تعامل یک‌جانبه با غرب شده‌اند. این روند می‌تواند در بلندمدت به تقویت انسجام سیاسی داخلی و افزایش خوداتکایی در تصمیم ‌گیری‌های کلان منجر شود.

از منظر اقتصادی، بازگشت تحریم‌ها موجب محدودیت‌های جدی در مبادلات مالی، تجاری و سرمایه‌گذاری می‌شود. این وضعیت فشار سنگینی بر اقشار کم‌درآمد و متوسط وارد می‌کند. با این حال، برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که چنین شرایطی می‌تواند انگیزه‌ای برای حرکت به سمت سیاست‌های درون‌زا و تقویت تولید ملی فراهم آورد. اما نفوذ سرمایه داری وابسته داخلی را به طور جدی ناراضی خواهد کرد. همان نارضایتی که منجر به کودتای خرداد 60 شد. اما اکنون چنانچه مکانیزم ماشه اجرائی گردد، یک طرف قضیه سلطه گرخارجی است که در این مورد به زیان طرفداران رابطه با غرب عمل می کند و به تقویت طرفداران رابطه با شرق منجر خواهد شد. به این دلیل فعال شدن این مکانیزم از سوی سلطه گران بعید به نظر می رسد.

به هر حال، در صورت بهره‌گیری صحیح، تحریم‌ها می‌توانند به فرصتی برای توسعه اقتصاد مقاومتی، افزایش بهره‌وری و ارتقای فناوری داخلی تبدیل شوند. با این حال، بنابر نظر برخی اقتصاددانان، فقدان برنامه‌ریزی دقیق و سیاست‌های حمایتی می‌تواند به رکود، تورم و تعمیق نابرابری‌های اجتماعی بینجامد.

نتیجه‌گیری

در صورت فعال شدن، مکانیزم ماشه به‌طور همزمان تهدید و فرصت محسوب می‌شود. تهدید از آن جهت که فشارهای اقتصادی سنگینی بر جامعه، به‌ویژه بر اقشار آسیب‌ پذیر وارد می‌آورد، و فرصت از آن رو که می‌تواند به بازتعریف سیاست خارجی مستقل و توسعه اقتصاد تولیدمحور منجر گردد. تحقق این فرصت‌ها مستلزم سیاست‌گذاری هوشمندانه، حمایت از اقشار کم‌درآمد و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد است. در غیر این صورت، پیامدهای منفی اجتماعی می‌تواند بر مزایای بالقوه سیاسی و اقتصادی غلبه کند.